هشدار بحران کم آبی
آب یکی از عناصر حیاتی برای زندگی و بقای تمامی موجودات زنده است و پایهگذار پایداری حیات در کره زمین به شمار میآید. در قرن حاضر، مسئله آب به یکی از چالشهای اساسی تبدیل شده که تحولات گستردهای را در سطح جهانی به همراه داشته است. در دهههای اخیر، موضوع آب و چالشهای ناشی از کمبود آن به محور اصلی مذاکرات بینالمللی تبدیل شده است و کارشناسان بر این باورند که جنگهای آینده بر سر منابع آبی خواهد بود. کشور ایران نیز همچون بسیاری از کشورهای دیگر با مشکل کمبود آب دست و پنجه نرم میکند و این معضل در سالهای اخیر به شدت افزایش یافته است. در این مقاله، به بررسی بحران کم آبی و راههای مقابله با آن خواهیم پرداخت.
بحران آب در جهان
در حال حاضر، کمبود آب به یک معضل جهانی تبدیل شده است که تمام قارهها را تحت تأثیر قرار میدهد. در قرن اخیر، به دلیل افزایش بیش از دو برابری جمعیت، مصرف آب در سطح جهانی به طور چشمگیری افزایش یافته است. همچنین، تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگیها و محدودیت دسترسی به منابع آب شیرین، کشورهای مختلف را با چالش کم آبی مواجه کرده است.
این بحران به ویژه در کشورهایی با جمعیت بالا و شرایط آب و هوایی خشک، شدت بیشتری دارد و ممکن است در آینده منجر به مهاجرت اجباری میلیونها نفر شود. در کشورهای پیشرفته، با مدیریت بهینه منابع آبی، وضع قوانین و مقررات مناسب و ارائه راهکارهای مدیریتی، اقدامات مؤثری در راستای مقابله با این مشکل انجام شده است.
کمبود آب در ایران
یکی از چالشهای اساسی زیستمحیطی در خاورمیانه و بهویژه در ایران، بحران کمآبی است. با توجه به کمبود منابع آبی، کاهش بارندگیها و شرایط آب و هوایی خاص کشور، به همراه عدم مدیریت مناسب در زمینه آب، امروزه با مشکلات جدی در این حوزه مواجه هستیم.
پس از جمعیت، آب دومین چالش بزرگ بشر به شمار میآید. در حال حاضر، تمام جهان با معضل کمبود آب دست و پنجه نرم میکند و کشورهایی مانند ایران به دلیل شرایط اقلیمی خاص، با سرعت بیشتری به سمت بحران کمآبی پیش میروند. در ایران، بارشهای جوی منبع اصلی تأمین آب هستند که حجم آن بیش از 143 میلیارد متر مکعب برآورد میشود. از این مقدار، حدود 71 درصد به دلیل تبخیر از دسترس خارج میشود و تنها بخش کوچکی معادل 88.5 میلیارد متر مکعب برای مصارف کشاورزی، صنعتی و شرب مورد استفاده قرار میگیرد.
منابع آبی در ایران محدود است و میزان بارندگی در این کشور تقریباً یک سوم تا یک چهارم متوسط بارندگی جهانی را تشکیل میدهد. خشکسالیهای مکرر و استفاده نادرست از منابع آبی در بخشهای کشاورزی و صنعتی، از جمله عوامل اصلی بروز بحران کمآبی محسوب میشوند. بحران آب در ایران یکی از بزرگترین چالشهایی است که در سالهای اخیر تمامی جنبههای زندگی و صنعت را تحت تأثیر قرار داده است.عوامل متعددی در بروز این بحران نقش دارند که برخی به شرایط آب و هوایی و اقلیمی مربوط میشوند و برخی دیگر ناشی از سوءمدیریت در این زمینه هستند. شرکت ارکا گستر، تولیدکننده تجهیزات تصفیه آب و فاضلاب، در ادامه به بررسی مشکل کمبود آب در ایران و ارائه راهکارهایی برای مدیریت بهینه آب خواهد پرداخت.
دلایل بحران آب در ایران
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود به عنوان یکی از کشورهای خشک و نیمهخشک شناخته میشود، و این وضعیت بهویژه در نواحی شرقی و مرکزی کشور بیشتر مشهود است. علاوه بر این، عوامل متعددی در بروز و مواجهه با کمبود و بحران آب در ایران نقش دارند که برخی از آنها عبارتند از:
خشکسالی و بحران آب در ایران
بهطور کلی، ایران از جمله کشورهایی است که در طول سال بارش باران کمی دارد. به همین دلیل، بسیاری از نواحی آن به صورت بیابانی و کویری درآمده و با کمبود منابع آبی روبهرو هستند.در دو دهه اخیر، کشور با مشکل خشکسالی روبرو بوده که تأثیر منفی شدیدی بر میزان بارندگیها در طول سال گذاشته است. بهطوریکه متوسط بارندگی سالانه از 154 میلیمتر به 150 میلیمتر کاهش یافته است.
افزایش جمعیت
رشد جمعیت و افزایش مصرف آب از دیگر عواملی هستند که بحران آب در ایران را تشدید کردهاند. افزایش جمعیت در دهههای شصت و هفتاد، نیاز به منابع آبی را افزایش داده و این موضوع در کنار خشکسالی، منجر به کاهش آبهای زیرزمینی و ذخایر آبی در سدها شده است.
مصرف نادرست و مدیریت نامناسب منابع آبی
عدم رعایت استانداردها در کشاورزی، صنایع و حتی زندگی شهری موجب شده است که مصرف آب در ایران به طور بیرویه و غیرقابل مقایسه با سایر کشورها افزایش یابد. استفاده از روشهای آبیاری غرقابی، آبیاری فضاهای سبز شهری و شستشوی معابر با آب آشامیدنی از جمله مشکلات عمدهای هستند که هر ساله بحران آب را در کشور تشدید میکنندعلاوه بر این، در کارخانهها، کارگاههای تولیدی و معادن، آب به میزان زیادی مصرف و آلوده میشود و در نهایت به عنوان آب غیرقابل استفاده از چرخه خارج میگردد.
راهکارهای مدیریت آب
همانطور که ذکر شد، برخی از عوامل مؤثر در تشدید بحران آب در ایران شامل خشکسالی و کاهش بارندگی هستند که کنترل آنها دشوار است. اما در مقابل، برخی دیگر از دلایل را میتوان با مدیریت مناسب و بهرهگیری از تکنولوژی و فناوری به طور قابل توجهی کاهش داد. از جمله راهکارهای مدیریت آب در ایران میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
استانداردسازی کشاورزی و آبیاری
بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی مشاهده میشود و هر ساله مقدار زیادی از آبهای زیرزمینی، چاهها و قناتها توسط مزارع کشاورزی مصرف میشود. علاوه بر این، در این صنعت به طور گستردهای از کودها و آفتکشهای شیمیایی استفاده میشود که این امر باعث آلودگی منابع آبی میگردد. به کارگیری روشهای نوین آبیاری، مانند آبیاری قطرهای و انتخاب محصولات متناسب با هر اقلیم برای کشت، از جمله راهکارهای مؤثر در مدیریت آب در این حوزه به شمار میروند.
مدیریت بحران آب در ایران از طریق بازیافت فاضلاب
یکی از مؤثرترین روشها برای مدیریت بحران آب در ایران و دیگر کشورها، بازیافت فاضلاب و بازگرداندن آبهای خاکستری است. به کارگیری سیستمهای تصفیه فاضلاب در کارخانهها، کشتارگاهها، مراکز درمانی و همچنین استفاده از آبهای خاکستری تولید شده در مناطق مسکونی، از بهترین راهکارها برای بهرهبرداری مجدد از این منابع آبی در کشاورزی و صنایع به شمار میآید. جالب است که عمان، که با کمبود منابع آبی شرب مواجه است، توانسته است 100 درصد فاضلاب خود را بازیافت کند و 78 درصد از آن را برای استفاده در بخشهای کشاورزی و صنعتی بازگرداند.
استفاده از پکیج تصفیه فاضلاب
پکیج تصفیه فاضلاب یک سیستم پیشساخته است که برای تصفیه فاضلاب تولیدی از جوامع کوچک یا واحدهای صنعتی بزرگ طراحی شده است. این دستگاه پسابهای حاصل از مجتمعهای مسکونی، اداری، تجاری، بیمارستانها و سایر منابع را دریافت کرده و با استفاده از فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی، مواد آلی و عوامل بیماریزا موجود در فاضلاب را کاهش میدهد. در نهایت، پس از اتمام مراحل تصفیه، آب تصفیه شده به عنوان خروجی ارائه میشود. پکیج تصفیه فاضلاب (Wastewater Treatment Package) با بهرهگیری از فناوریهای نوین، به منظور تصفیه فاضلابهای شهرکهای مسکونی، بیمارستانها، کارخانهها و دیگر مکانها طراحی شده و استفاده مجدد از آن، به ویژه در مصارف کشاورزی و آبیاری فضای سبز، از اهمیت ویژهای برخوردار است. این پکیج یک سیستم جامع است که برای تصفیه فاضلاب خروجی از یک ساختمان یا منطقه خاص طراحی شده و آب تصفیه شده با کیفیت مناسب برای استفاده مجدد یا تخلیه در محیط زیست تولید میکند. در دنیای صنعتی امروز، سیستمهای تصفیه فاضلاب به عنوان یکی از اصلیترین و ضروریترین تجهیزات برای حذف آلایندههای موجود در پسابهای بهداشتی انسانی، صنعتی و بیمارستانی شناخته میشوند. پکیج تصفیه فاضلاب شرکت آرکاگستر رسام شامل مجموعهای از تجهیزات متنوع است که در یک محفظه، با استفاده از فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی، به تصفیه فاضلاب میپردازد. این پکیجها دارای بدنهای مقاوم در برابر خوردگی ناشی از مواد شیمیایی، اسیدی و آلی هستند که در آنها فرآیندهای تصفیه انجام میشود.
مدیریت منابع آبی با تصفیه آب
مناطق شرقی، مرکزی و جنوبی ایران به شدت با بحران آب دست و پنجه نرم میکنند و به همین دلیل ناچار به استفاده از چاهها و برکههایی با آبهای غیر استاندارد هستند. برای عبور از این وضعیت و حفظ سلامت و جان انسانها، ضروری است که با بهرهگیری از تجهیزات تصفیه آب، آلودگیها و میکروبها و میکروارگانیسمهای موجود در این منابع آب از بین بروند. انجام این اقدامات نیازمند مدیریت جامع و همچنین صرف هزینه و تخصیص بودجه مناسب است تا بتوان شرایط بهتری برای زندگی و مدیریت منابع آبی فراهم کرد.
آب شیرین کن صنعتی
علاوه بر کمبود منابع آبی و کاهش شدید بارندگی، مشکل شوری آب دریاهایی که ایران را از شمال و جنوب احاطه کردهاند نیز به این معضل دامن زده است. در مناطق کویری و مرکزی و شرقی کشور، بسیاری از منابع آبی به دلیل غلظت بالای املاح، شور و غیرقابل شرب هستند. یکی از راهکارهای پیشنهادی برای حل این مشکل، استفاده از دستگاههای آب شیرینکن صنعتی است که میتوانند آبهای شور را به آب قابل شرب تبدیل کنند.
روشهای متعددی برای شیرینسازی و تصفیه آب شور دریا وجود دارد که از جمله مهمترین آنها میتوان به روشهای غشایی، حرارتی و ترکیبی اشاره کرد. این آبها میتوانند به منبع مناسبی برای آبیاری مزارع و باغها و همچنین تأمین نیازهای واحدهای صنعتی و کارخانهها تبدیل شوند.
اصلاح تاسیسات آبرسانی
استفاده از تاسیسات غیر استاندارد در شبکههای آبرسانی بین شهرها و حتی در مناطق مسکونی، منجر به بروز نشتیهای فراوان آب شده است. به عنوان نمونه، در بسیاری از منازل، شیرآلات آشپزخانه و سرویسهای بهداشتی دچار چکه هستند. هرچند مقدار آب هدر رفته در این شرایط ممکن است به نظر زیاد نیاید، اما واقعیت این است که حجم قابل توجهی از آبهای شرب به همین دلیل از دست میرود. نظارت و بررسی وضعیت تاسیسات در شبکههای آبرسانی یکی از راهکارهای مهم مدیریت آب در شرایطی است که ایران با بحران آب جدی مواجه است.
جداسازی آب شرب و غیر قابل شرب
یکی از بزرگترین چالشهایی که در ایران وجود دارد، این است که آب مورد استفاده برای آبیاری فضای سبز، شستشو، حمام و سرویسهای بهداشتی، آب شرب محسوب میشود. در بسیاری از کشورهای توسعهیافته، آب شرب و غیرشرب بهطور جداگانه در زندگی شهری مدیریت میشود و این روش به بهبود مدیریت منابع آبی کمک میکند.
همچنین باید اشاره کرد که برخی از شیرآلات دارای سیستم هواساز هستند که موجب میشود آب با فشار بیشتر و همراه با هوا از آنها خارج شود. این تجهیزات تأثیر قابل توجهی در کاهش مصرف آب دارند و میتوانند مدیریت بهتری بر مصرف آب در محیطهای مسکونی ایجاد کنند و شرایط را برای عبور از بحران آب در ایران تسهیل نمایند.